مروری اجمالی بر تاریخچه پرورش تیلاپیا

آبزی پروری، پرورش موجودات آبزی از جمله ماهی، نرم تنان، سخت پوستان و گیاهان آبزی در آب شیرین، لب شور و آب دریا می باشد. از طرف دیگر، صید بهر ه برداری از موجودات آبزی توسط مردم به عنوان منابع مشترک و ملی با مجوز یا بدون مجوز مناسب می باشد. سهم آبزی پروری از کل تولید جهانی آبزیان در طی سال های 1950 تا 1970 بسیار کم و تنها حدود 3.2 درصد معادل 638577 تن در سال 1950 و 5.2 درصد در سال 1970 بود. تولید جهانی آبزی پروری تا 9.6 درصد در سال های 1980 و 16.3 در سال 1990 به رشد خود ادامه داد. در سال 1990 و اوایل 2000، این تولید با نرخ رشد بالایی به میزان سالانه 32.1 درصد در سال 2000، میزان 34درصد در سال  2001 و 35.2 درصد در سال 2002 رسید. میزان تولید آبزی پروری از 36.8 میلیون تن در اواخر سال 2002 به 66.6 میلیون تن در سال 2012 با میانگین رشد سالانه 6.1 درصدی رسیده است.

تیلاپیا، ماهی آب شیرین و متعلق به خانواده سیچلیده می باشد. این ماهی بومی آفریقا است، اما به بسیاری از مناطق گرمسیری، نیمه گرمسیری و مناطق معتدل جهان در طول نیمه دوم قرن بیستم معرفی شده است. معرفی تیلاپیا به این مناطق برای پرورش به عنوان غذا، ماهیگیری تفریحی، کنترل علف های هرز آبی و اهداف پژوهشی بوده است. تیلاپیا دارای ویژگی های بسیاری است که آن را تبدیل به یک گزینه آیده آل برای آبزی پروری، به خصوص در کشورهای در حال توسعه می نماید. این ویژگی ها شامل رشد سریع، تحمل طیف گسترده ای از شرایط محیطی مانند( دما، شوری، اکسیژن محلول)، مقاومت در برابر استرس و بیماری، توانایی تولید مثل در شرایط اسارت و زمان تولید نسل کوتاه، تغذیه از سطوح تغذیه ای پایین و پذیرش غذای مصنوعی بلافاصله پس از جذب کیسه زرده می باشد.

اعتقاد بر این است که پرورش تیلاپیا از چهار هزار سال پیش، حدود هزار سال قبل از پرورش کپور که به چین معرفی گردید، آغاز شده است. با این حال، به غیر از منابع مربوط به کتاب مقدس و تصاویر مقبره های باستان، اطلاعات بسیار کمی از پرورش این گونه در آن زمان در دسترس می باشد. آمار تولید آبزی پروری سازمان کشاورزی و خوابار جهانی نشان می دهد که تا سال  2012 حدود 120 کشور در جهان پرورش تیلاپیا را انجام می دهند.

سهم تولید تیلاپیا نسبت به کل تولید آبزی پروری جهانی قبل از سال 1970 بسیار جزیی و کمتر از 1 درصد از کل تولیدات جهانی می باشد. به عنوان مثال، تولید تیلاپیا در سال 1969 تنها 24633 تن بود که 0.76 درصد از کل تولید آبزی پروری است. در این دوره پرورش تیلاپیا در تعداد کمی از کشورها انجام می گرفت. تنها هفت کشور تولید تیلاپیا را در سال 1950 گزارش کرده اند و در سال 1969 به 12 کشور افزایش یافت.  تایوان، چین، مصر، نیجریه، فلسطین و تایلند تولید کننده گان بزرگ تیلاپیا بودند. سهم ناچیز تولید تیلاپیا در این دوره به این دلیل بود که آبزی پروری به طور کلی و پرورش تیلاپیا به طور خاص، به عنوان یک سیستم تولید مواد غذاییدر بسیاری از کشورها شناخته نشده بود.

پرورش تیلاپیا به تدریج در سراسر جهان در طول دوره ای از سال 1970 تا 1990 گسترش یافت. تعداد کشور های پرورش دهنده تیلاپیا به طور قابل توجهی افزایش یافت، به طوری که در سال 1990 به 78 کشور افزایش یافت، در مقایسه با 12 کشوری که در سال 1969 درگیر پرورش تیلاپیا بودند. تولید تیلاپیا در بسیاری از کشورها محدود بود و از 78 کشور در آن زمان، 40 کشور تولیدی کمتر از 100 تن در سال داشتند. تولید تیلاپیای پرورشی به تدریج افزایش یافت و تا به میزان 383654 تن در سال 1990 رسید که نماینده 2.28 درصد از کل تولید آبزیان در سال 1990 بود. در آن دوره، رشد سالانه تولید تیلاپیا در نوسانی بین بیش از 6 درصد و کمتر از 28 درصد با یک میانگین 14.2 درصدی قرار داشت.

پرورش تیلاپیا شاهد گسترش عظیمی در طول دو دهه گذشته بوده است و پس از کپور ماهیان و آزاد ماهیان، رتبه سوم را به خود اختصاص داده است. رتبه تیلاپیا در سال 2012 بعد از کپور ماهیان به رتبه دوم افزایش یافت. تعداد پرورش دهندگان این ماهی به 120 کشور افزایش یافت. همچنین تولید تیلاپیای پرورشی بیش از 390 درصد افزایش یافت و از 383654 تن در سال 1990به 1505804 تن در سال 2002 افزایش یافت. میزان تیلاپیای پرورشی در سال 2012 به 4507000 تن افزایش یافت. که حجم بازار 6.76 درصد از تولید کل آبزی پروری بود. از میان تمام گونه های تیلاپیا، تیلاپیای نیل مهمترین گونه شناخته شده است. در سال 2002 تولید این گونه نزدیک به 253871 تن بود که 0.37 درصد از تولید کل بود.  تیلاپیای نیل از لحاظ رتبه بندی جهانی تولید ماهی پرورشی در سال 2012، پس از کپور علف خوار، کپور نقره ای، کپور معمولی و صدف دوکفه ای در رتبه پنجم قرار دارد.سایر گونه های شناخته شده عبارتند از تیلاپیای موزامبیک، تیلاپیای آبی، پلنگ خالدار آمریکایی و تیلاپیای گالیله. با این حال بیشتر تیلاپیاهای صید شده، شناسایی نشده اند.